Stikstofuitspraak zet weer rem op de bouw

Gisteren oordeelde de Raad van State dat de vorig jaar ingestelde ‘bouwvrijstelling stikstof’ niet voldoet aan het Europese natuurbeschermingsrecht. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State kon daardoor niet anders dan constateren dat de bouwvrijstelling niet gebruikt mag worden bij bouwprojecten. In de praktijk betekent dit dat heel veel bouwprojecten vertraging zullen oplopen, omdat er nu weer vooraf moet worden bekeken hoeveel stikstof er tijdens de bouwfase van een project vrijkomt en wat daarvan de gevolgen zijn. Zulke berekeningen kosten maanden en er is een tekort aan deskundigen die dit soort rapportages kunnen opstellen.

Ezel en steen

Door de uitspraak van de hoogste rechter valt het kabinet voor de tweede keer met open ogen in een door haarzelf gegraven kuil. Ezel en steen. Want de kiem voor alle problemen rondom stikstof werd al zeven jaar geleden gelegd. In 2015 bedacht de regering Rutte II de ‘Programmatische Aanpak Stikstof’ (PAS), waarmee ons land Europese natuurbeschermingsafspraken probeerde te ontlopen. Via de PAS werden vergunningen afgegeven voor activiteiten die stikstof uitstoten, op basis van de belofte dat de bijkomende schade voor de natuurgebieden elders en op een later moment gecompenseerd zou worden. In mei 2019 zette de Raad van State een dikke streep door die manier van compenseren. Als gevolg daarvan viel de bouw ook toen bijna volledig stil.

En ondanks vele onderzoeken en rapporten is het 3,5 jaar na die alarmerende uitspraak nog steeds niet gelukt om de uitstoot van stikstof terug te dringen. Hoewel iedereen weet dat de intensieve veehouderij de grootste uitstoter is, durft het kabinet niet hard in te grijpen, bang voor nieuwe demonstraties van boeren. 

Net als de PAS bedacht een volgend kabinet Rutte een nieuw juridisch geitenpaadje: de bouwvrijstelling. Daardoor kon de bouw sinds juli 2021 weer aan het werk. Het idee achter de bouwvrijstelling was namelijk dat de stikstofuitstoot van bouwmaterieel en aggregaten op de bouwplaats eenmalig en gering is. Alleen de uitstoot in de gebruiksfase telde mee in een vergunningaanvraag. Maar sinds de bouwstelling in 2019 voor het eerst werd geopperd, was er al veel kritiek op. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) trok meteen al in twijfel of de vrijstelling volgens Europees recht wel is toegestaan en ook de Raad van State was vanaf het begin kritisch. Toch zette het kabinet door, terwijl het ondertussen niets aan het daadwerkelijke probleem deed: het terugdringen van de stikstofuitstoot. 

Klip en klaar

Woensdag maakte de Raad van State gehakt van de bouwvrijstelling. Dat gaat duizenden projecten vertragen en in veel gevallen een streep zetten door aangevraagde vergunningen, zo erkenden ook ministers Christianne Van der Wal voor Stikstof en Hugo de Jonge van Wonen. "De uitspraak is klip en klaar en we kunnen niet meer op de pof leven", zei Van der Wal. "Het betekent dat je werkelijk minder stikstof moet uitstoten en werkelijk de natuur moet herstellen. Dan pas heb je de ruimte om voluit vergunningen te verlenen." 

De Jonge zei in een eerste reactie dat “bouwen in een deel van Nederland heel erg veel ingewikkelder gaat worden, namelijk dat deel dat dichter bij natuurgebieden ligt of dat deel waar minder mogelijkheden zijn voor stikstofcompensatie". De Jonge blijft bij zijn doelstelling om tot en met 2030 ruim 900.000 woningen bij te bouwen. “Maar het is er met de uitspraak niet makkelijker op geworden om voldoende tempo te maken."

Drama

Bouwend Nederland, AFNL en ook NOA noemden de uitspraak een drama voor de bouwsector. Bouwend Nederland voorzitter Maxime Verhagen liet weten dat “het kabinet als de bliksem piekbelasters zal moeten uitkopen om zo stikstofruimte vrij te maken voor natuur, bouw en nieuwe economische ontwikkelingen. Het kabinet kan het zichzelf niet veroorloven op de handen te blijven zitten. Actie is nu nodig. Dit duurt al drieënhalf jaar. Dat is onacceptabel.” AFNL en NOA riepen het kabinet op “mee te investeren met de bouw, afbouw en infrasector om emissieloos bouwen in sneller tempo te kunnen realiseren. Er wordt al veel gedaan door de sector zelf om emissieloos te kunnen bouwen, maar extra investeringen zullen hard nodig zijn om ook dit proces te kunnen versnellen.”

Johan Vollenbroek, de man die met zijn Mobilisation for the Environment (MOB) vele rechtszaken tegen het stikstofbeleid van de overheid voerde en ook de laatste zaak aanspande, denkt niet dat de bouw veel last van de uitspraak hoeft te hebben.  “Als de bouw elektrisch gaat werken is er sowieso weinig aan de hand,” zei hij direct na de uitspraak van de Raad. “Het probleem is ook niet de bouw, maar de intensieve veehouderij. Er is nog geen kilogram emissiereductie behaald in de afgelopen 3,5 jaar. Het kabinet moet aan de bak. Dat moeten ze al sinds de uitspraak van van de Raad van State uit 2019.”